Wat zijn executieve functies?
Executieve functies zijn denkprocessen in de hersenen die je gedrag, gedachten en emoties aansturen. Het gaat om hersenfuncties, vaardigheden die ervoor zorgen dat we kunnen handelen en dus gewenst gedrag kunnen uitvoeren. Gedrag uitvoeren doen we gedurende de hele dag: beslissen, reageren, leren, emoties tonen… We zijn constant bezig met deze zelfsturing. Als dit goed lukt, voel je meer grip op je leven. Je executieve functies kan je het best vergelijken met een mengpaneel met verschillende schuifjes voor de verschillende functies. Bij iedereen staan de schuifjes, de regelfuncties van het brein, anders afgesteld. (Smidts & Huizinga, 2018) Het ontwikkelen van sterke executieve functies heeft een positieve invloed op de sociaal-emotionele ontwikkeling en op de schoolse vaardigheden.
​
We maken een onderscheid tussen tien executieve functies: werkgeheugen, planning en organisatie, timemanagement, metacognitie, responsinhibitie, cognitieve flexibiliteit, emotieregulatie, volgehouden aandacht, doelgericht doorzettingsvermogen en taakinitiatie. Vaak is er ook een overlap tussen deze executieve functies en maak je tijdens het uitvoeren van gedrag dus gebruik van een combinatie.
De ontwikkeling van executieve functies
De executieve functies beginnen te ontwikkelen van de vroege kindertijd tot ver in de adolescentie. Zelfs baby’s hebben al een vroeg vermogen om hun gedrag zelf te sturen aan de hand van fundamentele executieve functies namelijk reactie-initiatie/inhibitie, volgehouden aandacht, werkgeheugen en emotieregulatie. De ontwikkeling verloopt bij elk kind anders, op een andere manier en op een ander tempo. Dit zorgt ervoor dat sommige kinderen al beter hun gedrag kunnen aansturen dan andere kinderen. Gedurende de ontwikkeling worden de executieve functies voortdurend verfijnd. Het werkgeheugen en een betere emotieregulatie komen tot een volwassen niveau in de late adolescentie, terwijl inhibitie en flexibiliteit al vroeg in de adolescentie dit punt bereiken.
​
​
​
We spreken over zwakke executieve functies wanneer iemand in het dagelijks leven beperkt wordt omdat hij of zij moeite heeft met zelfsturing. Zwakke executieve functies kunnen zich uiten in verschillende cognitieve problemen en gedragsproblemen: concentratieproblemen, impulsief reageren, leerproblemen… Wanneer iemand bijvoorbeeld gestresseerd is, kan het ook zijn dat die persoon tijdelijk problemen heeft met zelfsturing. Ook mensen met zwakke executieve functies zijn divers: de ene heeft vooral problemen met werkgeheugen en de andere dan weer met emotieregulatie. Toch is het belangrijk om ook in het achterhoofd te houden dat het normaal is dat leerlingen gedurende hun hele schoolloopbaan hun executieve functies nog verder ontwikkelen. Executieve functies zijn pas op 25-jarige leeftijd of later volledig gerijpt. Ontwikkelingsstoornissen zoals ADHD, ASS en leerstoornissen worden vaak ook geassocieerd met zwakkere executieve functies.